Netice-I sa’y ve kayınvalide: Şehrin emek coğrafyası

Abstract

The author Mehmet Tahir, an officer in the editorial office of the accounting section of the Customs Office, followed Ahmet Midhat's recommendation to discuss economics in fiction in order to promote commerce and entrepreneurship. His long story Netice-i Sa'y (1893-4) shows dramatic scenes from the life of a boy who departs from an Arabic port and arrives in Istanbul alone and penniless, and, with great effort, starts a new life. Mehmet Tahir, imitating Ahmet Midhat, advises the reader about labor; he uses the transformation of the boy in terms of his economic conditions in Istanbul around Ottoman economic morals to discuss themes such as work, patience, and the entrepreneurial spirit. In his Kayinvalide, which was published a year later, the question of how labor can be fairly shared in a family is explicitly at the center. A mother wants her son to marry an ugly girl, to make her an obedient domestic worker at home. But her son falls in love with the ugly bride chosen by his mother, and defends her against his mother, who attempts to treat her like a slave at home. Mehmet Tahir deals with the new generation's resistance to old traditions and emphasizes in this story that the supervision of justice at home is what sustains a family. Mehmet Tahir explored the labor geography of Istanbul in and out of the home. This paper explores the emphasis on justice in Mehmet Tahir's texts together with his views on the question of prioritizing personal good over common good and his views on family as the basic building block of society.Yazarlara metinlerinde iktisadi tartışmalar yürütmelerini ve böylece okurları ticarete atılmaya ve girişimciliğe teşvik etmelerini öneren Ahmet Midhat’ın bu öğüdünü tutan kişilerden biri Rüsumat Emaneti Muhasebe Kalemi Kâtibi Mehmet Tahir Efendi’dir. Mehmet Tahir’in Netice-i Sa’y (1893-94) adlı uzun öyküsünde, Arap limanlarından birinden yola çıkıp İstanbul’a kimsesiz ve yoksul biri olarak varan ve büyük bir gayretle hayata sıfırdan başlayan bir gencin yaşamından dramatik sahneler sunulmaktadır. Mehmet Tahir, Ahmet Midhat’a benzer bir şekilde, emek konusunda okurlara öğütler verir; çok çalışma, sabır gösterme ve girişken bir ruhla hareket etme gibi temalar çerçevesinde ve Osmanlı iktisadi ahlâkı doğrultusunda, bu gencin İstanbul’da yaşadığı dönüşümü değerlendirir. Bundan bir sene sonra yayımlanan Mehmet Tahir imzalı Kayınvalide adlı öyküde ise, “Ailede adaletli emek nasıl olmalıdır?” sorusu açıkça merkezdedir. Bir anne oğlunu çirkin bir kızla evlendirmek, böylece evin işlerini ona hiç başkaldırmadan yapacak bir gelin sahibi olmak istemektedir. Ancak oğlu, annesinin kendisine uygun bulduğu bu çirkin kıza âşık olur ve onu, genç kadını evde bir köle gibi kullanmak isteyen annesine karşı savunur. Yeni neslin eskinin âdetlerini sürdürmeye direnmesini konu eden Mehmet Tahir, bu öyküsünde de bir aileyi ayakta tutacak şeyin evin içindeki adaletin gözetilmesi olduğunu vurgular. Bu bildiride, İstanbul’un emek coğrafyasını evin dışında ve içinde irdeleyen Mehmet Tahir’in metinlerindeki adalet vurgusu ile yazarın bireysel çıkarın topluluk çıkarı üzerinde değerlendirilip değerlendirilemeyeceği sorusu hakkındaki ve toplumun en küçük yapıtaşı olarak aile konusundaki görüşleri ele alınmaktadır.